شهرگلشن و معارف گیاه شناسی
در ادامه مطلب.....................................................
شهرگلشن و معارف گیاه شناسی
معارف گیاهى ؛ ج3 ؛ ص354
در شمال ایران به آن کوچی گویند و
برگ آن جهت مسموم کردن ماهی ها در آب کاربرد دارد.
باقلاى هندى
در کتب طب سنتى با نامهاى «اطموط»، «اطماط» (صیدنه) و «اکتمکت»
(صیدنه و مخزن) آمده است. به هندى «کارانجا» و «کارانج» گفته مىشود.
سابقا در بازار دارویى فارس با نام «خایه ابلیس» عرضه مىشده است.
ثمر درختى است که درخت آن را به فرانسوىPongami و به
انگلیسىIndian beach وPoonga oil plant مىنامند.
گیاهى است از خانوادهLeguminosae ، نام علمى آنPongamia pinnata (L .)
Merr . و مترادف آنPongamia glabra Vent . است.
توضیح: در لغتنامه دهخدا بر مبناى آنچه که در تحفه حکیم مؤمن آمده،
اکتمکت را یک نوع سنگى که تقریبا داراى همین خواص باقلاى هندى است
معنى کردهاند، ولى طبق مطالعاتى که به عمل آمده و در مخزن و صیدنه
نیز تأیید شده و نام هندى آن کارانجا در مدارک علمى هند نیز تطبیق مىنماید،
توصیف تحفه درست نیست و اکتمکت میوه درختى است با نام و مشخصات
یادشده که در مخزن آمده و مراجع علمى غربى و هندى نیز نام و مشخصات
آن را به شرح مذکور مشروحا آوردهاند و در اینجا از نظر مقایسه براى خوانندگان
عزیز، خواص و کاربرد این دارو را عینا از منابع علمى امریکا، هندى و همچنین
از مخزن الادویه نقل مىکنیم.
مشخصات
باقلاى هندى میوه درختى است به بلندى 15- 10 متر، خیلى پرشاخه و منشعب
معارف گیاهى، ج3، ص: 355
و برگهاى آن مرکب، داراى 7- 5 برگچه بیضى سبز که خیلى دیر مىریزد
و تا اواسط زمستان روى درخت مىماند. گلهاى آن خوشهاى شل و سفیدرنگ
که معمولا محور گلها از کنار برگها یعنى از محل تقاطع دمبرگ با ساقه ظاهر
مىشود. میوه آن داراى غلاف کوچک و کمى دراز مانند باقلا مىباشد که اغلب
یک دانه و بندرت 3- 2 دانه در آن قرار دارد. این درخت در سرتاسر هند در کنار
رودخانهها بخصوص در سواحل دریاها و همچنین در چین، جاوه، استرالیا و
بهطور کلى در سرتاسر سواحل از جنوب چین تا پولینزیا مىروید.
ترکیبات شیمیایى
در روغن تازه دانه آن ماده کارانجین[1] یافت مىشود که در روغن بىحرکت جدا
شده و تهنشین مىشود.
در کارانجین ماده پونگامول[2] وجود دارد که به نظر مىرسد متعلق به
گروه هایدروکسىفلاوون[3] ها باشد [رانگاسوامى- سشادرى]. در مواد جامدى
که پس از چند روز ماندن روغن خام از روغن جدا شده، بهنیک اسید مشخص
شده است [مانجونات- رائو]. از پوست ریشه درخت که یک داروى ضد عفونى
است، ماده متبلورى را آقاى رانگاسوامى[4] جدا کرده که نام آن را کانوجین
[5] گذارده است. این ماده به مقدار کمى در پوست ساقه نیز یافت مىشود.
در گزارش علمى دیگرى در مورد ترکیبات شیمیایى گیاه چنین آمده است:
در تخم گیاه در حدود 36- 27 درصد یک نوع روغن چرب تلخ و مقدار کمى
اسانس روغنى فرّار وجود دارد و اضافه شده که علاوه بر روغن ثابت در تخم آن
سه نوع ماده متبلور به نامهاى کارانجین، پونگامول و گلابرین[6] وجود دارد
و کارانجین ماده مؤثر و عامل عمده آن است که خواص شفابخش روغن دانه
مربوط به آن است. ماده عامل تلخ دانه براى شفاى انواع زیادى از بیمارىهاى
پوستى مؤثر است.
معارف گیاهى، ج3، ص: 356
خواص- کاربرد
الف) کاربرد آن در نواحى خاور دور که در منابع امریکایى آمده است:
از روغن دانه گیاه براى معالجه بیمارىهاى پوستى استفاده مىشود و در برخى
مآخذ آمده است که مالیدن آن براى روماتیسم نیز نافع است. روغن آن داراى
خاصیت ضدعفونىکننده و پاککننده چرک است [واناستىنیس- کروزمان]. از گرد ریشه خشک خردشده درخت و پوست ساقه آن براى رفع خارش استفاده مىشود [واناستىنیس- کروزمان].
از پوست درخت براى سقط جنین مىخورند [گررو]. تمام قسمتهاى مختلفه درخت اعم از دانه یا برگ یا پوست همه قىآور هستند [هاو]. از تمام قسمتهاى گیاه به عنوان سم ماهى براى صید ماهى استفاده مىشود.
ب) کاربرد آن در هند که در منابع علمى هندى منعکس است:
در هند از دانه گیاه در استعمال خارجى براى معالجه بیمارىهاى پوستى استفاده
مىشود. روغن دانه آن براى درمان ناراحتىهاى جلدى، جرب و هرپس بر روى مواضع
مالیده مىشود. از پوست تازه ساقه درخت در استعمال داخلى براى درمان
بواسیر خونى استفاده مىشود. از برگهاى درخت به صورت ضماد روى زخمهایى
که کرم زده است گذارده مىشود. از شیره و عصاره ریشه درخت براى بستن
زخمهاى فیستولى و سوراخشده و همچنین براى پاک کردن جراحتهاى متعفن
و بد استفاده مىشود. در استعمال داخلى از عصاره ریشه مخلوط با هموزن آن
شیر نارگیل و آب آهک براى معالجه سوزاک استفاده مىشود.
پ) در منابع طب سنتى ایرانى:
در داخل دانه درخت مغز آن شبیه مغز فندق که دو قسمت مىشود وجود دارد
که داراى مقدار زیادى روغن بسیار تلخ است. برگ و شکوفه درخت نیز تلخ هستند.
دانه آن چون خشک شود، مغز داخل آن جدا شده و اگر دانه را حرکت دهند
در اثر حرکت مغز در داخل آن صدا مىدهد و به این دلیل است که در بعضى
مدارک طب سنتى آن را سنگ ذکر کردهاند.
از نظر طبیعت طبق نظر حکماى طب سنتى گرم و خشک است و برخى
سرد و خشک گفتهاند. از نظر خواص معتقدند که ورمها را تحلیل مىبرد و
خونریزى را قطع مىکند و اگر نصف مغز دانه آن با چند دانه قرنفل ساییده و
خورده شود براى تسکین درد قولنج باد و گاز و نفخ خیلى مؤثر است. اگر
دانه آن را با شیر انسان ساییده و شیاف
معارف گیاهى، ج3، ص: 357
بردارند براى حامله شدن زنان عقیمه مؤثر است و اگر مدت 10- 7 روز هر روز
سه دانه آن را زیر آتش بپزند سپس بیرون آورده پوست آن را کنده و مغز آن
را بیرون آورند و بکوبند و با آب مخلوط نموده و بخورند براى تسهیل زایمان
و وارد شدن آب در کیسه جنین مفید است. روغن دانه آن اگر به بدن مالیده
شود موجب طراوت پوست و معالجه جرب است و براى جذام نیز نافع است
و اگر مغز آن را با هموزن آن روغن کنجد مخلوط و حرارت دهند که سوخته و
مانند ذغال شود و سپس آن را صاف نمایند و در شیشه نگهدارند قدرى
از آن را روى زخمهاى بد بمالند، زخم را التیام داده به هم مىآورد و اگر گرد
مغز آن را روى برگ کرچک ریخته و برگ را روى بیضهاى که آب آورده است
ببندند و این کار را تکرار نمایند کمکم ورم و آب بیضه جذب شده و تحلیل
مىرود و یا از یک طرف سر باز مىکند و التیام مىیابد.
گیاه دیگرى از خانواده بقولاتLeguminosae در هند مىروید که به
انگلیسىDerris وDeguelia نامیده مىشود، این گیاه چون در ریشه
آن مقدار قابل ملاحظهاى ماده معروف حشرهکشRotenone وجود دارد
معروفیت دارویى و حشرهکشى دارد. نام علمى آنDerris elliptica (Roxb .)
Benth . و مترادف آنPongamia elliptica Sweet . مىباشد.[7]
[1] ( 1).Karangin
-------------------------------------------------------